Warsztaty „Wiadome i niewiadome – jakie są ryzyka w procesie dekarbonizacji ciepłownictwa 2030-2050”, zorganizowane przez grupę Veolia podczas Forum Ciepłowników Polskich w Międzyzdrojach skupione były na poszukiwaniu odpowiedzi na te właśnie pytania. Warsztaty były merytorycznie skoordynowane z projektem “Zaprojektuj ciepło systemowe na nowo” Izby Gospodarczej Ciepłownictwo Polskie.

Uczestnicy warsztatów w dynamicznej pracy grupowej mierzyli się z największymi niepewnościami, które będą miały wpływ na transformację ciepłownictwa w Polsce do 2050 r. Samodzielnie kształtując agendę pracy grupowej, uczestnicy oceniali szanse realizacji ważnych dla ciepłownictwa prognoz oraz wymieniali się poglądami na ich temat. Wśród omawianych zagadnień znalazły się zarówno pytania o rozwój kluczowych technologii i paliw ciepłownictwa przyszłości, jak i zagadnienia przekrojowe o znaczeniu dla całego rynku: Czy inwestycje w efektywność energetyczną staną się jednym z kluczowych celów większości przedsiębiorstw w Polsce? Czy do 2030 r. większość przedsiębiorstw ciepłowniczych w Polsce osiągnie poziom rentowności i płynności bieżącej, umożliwiający korzystanie ze środków unijnych na inwestycje? Czy kwestia sieci przesyłowych ciepłownictwa zostanie uregulowana w sposób przystający do bieżącej sytuacji w sektorze? Czy uda się długoterminowo utrzymać konkurencyjną cenę ciepła systemowego?

Dynamiczny przebieg warsztatów, w toku których przedstawiciele przedsiębiorstw ciepłowniczych, analitycy, uczeni i ludzie mediów żywo debatowali o dekarbonizacji ujawnił pewne kontrowersje, ale jednak w przeważającej części pozwolił uchwycić spójną argumentację co do celów i środków transformacji. Jednym z nierozwiązanych wyzwań dekarbonizacji, omawianych podczas warsztatu pozostaje kwestia finansowania inwestycji w warunkach niskiej rentowności i niekorzystnych wskaźników płynności bieżącej wielu przedsiębiorstw energetyki cieplnej.

Poniżej przedstawiamy podsumowanie wyników warsztatów.

Poniższa relacja powstała w oparciu o warsztat pt. “Wiadome i niewiadome – jakie są ryzyka w procesie dekarbonizacji ciepłownictwa 2030-2050” przeprowadzone podczas Forum Ciepłowników Polskich w Międzyzdrojach. Zgromadzeni na spotkaniu eksperci zastanawiali się nad kluczowymi wyzwaniami dla przyszłości ciepłownictwa w Polsce. Podczas dyskusji w grupach poruszono w sumie aż 24 tezy, co do których zasadności lub jej braku sformułowano szereg argumentów. Poniżej przedstawiamy kluczowe wnioski z dyskusji na temat każdej z tez.

• Do 2030 r. inwestycje w efektywność energetyczną staną się jednym z kluczowych celów większości przedsiębiorstw w Polsce

W dyskusjach ekspertów przeważyły argumenty opowiadające się za uznaniem tezy jako wysoce prawdopodobnej. Zwrócono uwagę na toczące się przemiany w procesach produkcyjnych, w tym na wzrost efektywności wytwarzania energii. Ponadto naciski polityczne, w tym szczególnie ze strony UE, będą sprzyjać podobnym inwestycjom. Ostatecznym motywatorem powinien być zaś wzrost cen energii, który przełoży się na wzrost efektywności działań.

• Do 2050 r. co najmniej 90% istniejących w 2023 r. całorocznie eksploatowanych budynków w Polsce zostanie poddane pracom podnoszącym efektywność energetyczną.

Podczas warsztatu teza została uznana za wysoce prawdopodobną. Podkreślono przy tym wzrost kosztów energii jako główną determinantę prowadzącą do konieczności oszczędzania i podjęcia prac na rzecz zwiększonej efektywności energetycznej. Ponadto w wielu tego typu obiektach już teraz postulowana jest potrzeba modernizacji, której częścią mogłyby być prace na rzecz efektywności energetycznej. Wreszcie rozwój dostępnych materiałów i technologii umożliwiających poprawę efektywności energetycznej nawet w budynkach uznawanych dotychczas za efektywne przyczyni się do podjęcia prac w tym zakresie.

• Do 2030 r. większość przedsiębiorstw ciepłowniczych w Polsce osiągnie poziom rentowności i płynności bieżącej, umożliwiający korzystanie ze środków unijnych na inwestycje.

W odniesieniu do tej tezy zdania ekspertów były podzielone. Część uznała, że jej realizacja jest mało prawdopodobna ze względu na politykę taryfową, która ogranicza rentowność ciepła systemowego. Inni eksperci twierdzili z kolei, że obniżenie kryteriów umożliwiających szerokie korzystanie ze środków unijnych na inwestycje przyczyni się do realizacji założenia. Nie udało się osiągnąć między nimi konsensusu.

• Do 2050 r. większość ogrzewania i chłodzenia w Polsce będzie zasilana częściowo lub całkowicie przez energię elektryczną

Większość dyskutantów uznała, że można bezpiecznie oprzeć się na tym założeniu. Podnoszono, że w zasadzie nie ma alternatywy. Przede wszystkim Polska nie dysponuje zasobami ropy i gazu. Z czasem coraz więcej systemów ogrzewania i chłodzenia zasilana będzie przez energię elektryczną pozyskiwaną z odnawialnych źródeł energii (OZE). Będzie to w przyszłości najtańsza opcja. W związku z wykorzystaniem OZE częstsze będzie również zjawisko tzw. “ujemnej” ceny energii. Ponadto eksperci podkreślili, że Polska, pozostając stroną paryskiego porozumienia klimatycznego, zobowiązana jest do podjęcia kroków, które skutkować będą właśnie taką prawidłowością.

• Do 2050 r. energia elektryczna w Polsce będzie neutralna pod względem emisji gazów cieplarnianych.

Uczestnicy warsztatu uznali to założenie za wysoce niepewne. Określono szczególnie trzy rodzaje niepewności wpływających negatywnie na postawioną tezę, tj. niepewności o charakterze politycznym, technologicznym i środowiskowym. Eksperci podkreślili, że polityczna zmienność, jeśli chodzi o podejście do wykorzystania węgla i politykę środowiskową powoduje, że założenie może nie zostać zrealizowane. Zwłaszcza ciągły dostęp do zasobów węgla sprawia, że jego całkowite wyłączenie z polskiej energetyki jest politycznie kontrowersyjne, a zatem trudno oprzeć się na takim sądzie o przyszłości. Ponadto zmienność pór roku sprawia, że konieczna jest rosnąca podaż energii elektrycznej, co przyczynia się negatywnie do perspektywy jej dekarbonizacji. Nakładając na te okoliczności ograniczenia technologiczne, których nie da się szybko przezwyciężyć, można przypuszczać, że ślad węglowy na energii elektrycznej będzie się jeszcze długo utrzymywał.

• Do 2050 r. nie zakończy się dotowanie przez państwo i samorządy programów termomodernizacji budynków.

Eksperci zgodnie uznali tę tezę za wiarygodną. Podkreślono przy tym złożony aspekt formalny dotacji, które z tego względu mają ograniczonych odbiorców. Z drugiej strony zawiłości powodują utrzymywanie tych programów, które nie są przeciążone zgłoszeniami.

• Do 2050 r. będą funkcjonowały skuteczne systemy ochrony przed zagrożeniami cybernetycznymi.

Uczestnicy warsztatu negatywnie ustosunkowali się do tej tezy. Przeważał wśród nich pesymizm co do możliwości skutecznego zabezpieczenia w cyberprzestrzeni. Dominował pogląd, że zagrożenia rozwijają się szybciej niż zabezpieczenia, które powstają wtórnie. Ponadto dyskutanci uznali, że rozwój technologii w dziedzinie cyberbezpieczeństwa jest wyjątkowo trudny do przewidzenia w perspektywie dłuższej niż kilka najbliższych lat.

• Do 2050 r. polski biometan będzie powszechnie dostępny na rynku. 

Eksperci byli pozytywnie nastawieni do tej tezy. Podkreślono przede wszystkim, że dostępne są odpowiednie, efektywne ekonomicznie technologie do produkcji biometanu. Duże wsparcie pomocowe Unii Europejskiej (UE), jak również otwartość na innowacje w zakresie zielonej transformacji to czynniki, które wspierają rozpowszechnianie polskiego biometanu.

• Do 2050 r. nie zmniejszy się podaż paliwa alternatywnego (RDF) na polskim rynku.

Dyskutanci opowiadali się w większości przeciw temu założeniu. W ich przekonaniu w tak długim horyzoncie czasowym dojdzie do rozwoju technologii, który będzie współgrał z dążeniem do ograniczania emisji dwutlenku węgla i zużycia paliw kopalnych. Z tego względu podaż na RDF będzie spadać. Kontrapunktem dla tych argumentów było przypuszczenie o zwiększaniu się ilości odpadów, co byłoby korzystne dla podaży RDF na polskim rynku.

• Do 2050 r. Polska nadal będzie importować pewną ilość węgla energetycznego.

Większość ekspertów ocenia to założenie jako prawdopodobne. Zwracano uwagę szczególnie na wysokie koszty wydobycia rodzimych zasobów. Ta tendencja będzie się tylko pogłębiać z kilku względów. Przede wszystkim prowadzona jest polityka odejścia od węgla do 2049 roku. W związku z tym polskie kopalnie będą musiały zostać zamknięte. Jednocześnie utrzymywać się będzie zapotrzebowanie gospodarstw domowych na energię, które w jakiejś części będzie zaspokajane importem węgla. Ze względu na koszty energii i związane z tym względy polityczne Polska będzie zatem importować surowiec. Z drugiej strony pojawił się argument dotyczący wprowadzenia podatku węglowego na granicy UE. Większość ekspertów uznała jednak, że nie przeważy to szali przeciw importowi węgla energetycznego.

• Do 2050 roku Polska i UE zapewnią wsparcie finansowe dla rozwoju OZE.

Uczestnicy warsztatu uznali to założenie za wysoce prawdopodobne. W dyskusji pojawiały się argumenty o tym, że tematyka OZE jest bardzo medialna i tworzy korzystny klimat polityczny. Co za tym idzie, decydenci na szczeblu krajowym i unijnym będą skłonni do przeznaczania na ten cel wsparcia finansowego. Poza partykularnymi korzyściami politycznymi zwrócono uwagę na przyjęte przez Polskę i UE kierunki strategiczne, w tym przede wszystkim dążenie do redukcji gazów cieplarnianych. Prowadzone są w tym kierunku programy badawcze i rozwojowe. Mało prawdopodobne jest, by te działania zostały zaniechane. Podkreślono, że na przykład nowa perspektywa finansowa UE 2021-2027 stawia lepsze warunki dotacji dla OZE niż perspektywa 2014-2020. Należy spodziewać się pogłębiania tej tendencji i kontynuacji polityki klimatycznej sprzyjającej OZE.

• Do 2050 r. technologia CCS pozwoli na akceptowalną kosztowo eliminację emisji CO2 ciepłownictwa.

Eksperci uznali, że oparcie się na tej tezie byłoby ryzykowne. Podkreślili, że technologia CCS (wychwytywania i przechowywania dwutlenku węgla z atmosfery lub z procesów energetycznych) wymaga dużych nakładów ze strony przedsiębiorstw na jej implementację i utrzymywanie. Wdrożenie wymagałoby także zabudowy dużych powierzchni oraz zaopatrzenia w znaczne zasoby energii. Ponadto wciąż występujące trudności z magazynowaniem i transportem CO2 przeważają szalę przeciw powszechnemu wykorzystaniu tej technologii w ciepłownictwie.

• Do 2040 r. wdrożenie MMR/SMR w ciepłownictwie i kogeneracji będzie prawnie wykonalne i społecznie akceptowalne.

Większość uczestników warsztatu uznała, że nie można oprzeć się bezpiecznie na tym założeniu. Kluczowa dla wdrożenia MMR/SMR, w tym także dla jego prawnej wykonalności, będzie akceptacja społeczna. Jej osiągnięcie wydaje się jednak mało prawdopodobne. Istniejące ryzyko technologiczne nie pozwala skutecznie przekonać społeczeństwa do podobnych rozwiązań. Ponadto nie istnieją obecnie efektywne technologie komercyjne. Brakuje również przemysłu okołojądrowego. Te czynniki wpływają na to, że wykorzystanie MMR/SMR będzie droższe niż inne rozwiązania i także z tego względu nieakceptowalne społecznie. Z drugiej strony pojawiły się jednak głosy optujące za tym rozwiązaniem. Według części dyskutantów w 2040 roku większość populacji będą stanowili przedstawiciele pokoleń, które nie boją się atomu, co mogłoby zaważyć na pojawieniu się społecznej akceptacji. Znaczna część uczestników dyskusji pozostała sceptyczna wobec tego argumentu.

• Do 2040 r. status magazynów energii zostanie w Polsce korzystniej uregulowany.

Eksperci zgodnie przychylili się do stanowiska o wysokim prawdopodobieństwie tezy. Podkreślono jednak, że wynika to z obecnego, bardzo negatywnego, stanu rzeczy. Należy zatem przypuszczać, że wszelkie nowe regulacje w tym zakresie będą korzystniejsze. Istnieje także niekwestionowana potrzeba ich powstania.

• Do 2040 r. udział energii z OZE w ogrzewaniu i chłodzeniu wyniesie co najmniej 35%

Uczestnicy warsztatu uznali, że można oprzeć się na tak sformułowanym założeniu. Podkreślono, że postępuje proces elektryfikacji ogrzewania i chłodnictwa. Jednocześnie udział OZE w miksie energii elektrycznej systematycznie wzrasta. Należy spodziewać się utrzymania tych tendencji.

• Do 2030 r. popyt na energię pierwotną w Polsce nie ulegnie drastycznym zmianom.

Dyskutanci uznali, że teza jest wysoce prawdopodobna. Oceniono, że postęp we wdrażaniu OZE w Polsce jest dość powolny, na co składa się kilka czynników. Przede wszystkim niedostateczne są łożone na ten cel środki finansowe. Brakuje woli politycznej, aby przesunąć OZE wyżej na osi priorytetów. Co za tym idzie, niedostatecznie rozbudowana jest także świadomość społeczna dotycząca tego rodzaju rozwiązań. Czynniki te składają się na dominującą w Polsce inercję we wdrażaniu OZE.

• Do 2030 r. udział energii z OZE w ogrzewaniu i chłodzeniu wyniesie co najmniej 30%

Eksperci uznali tę tezę za niezbyt prawdopodobną. Przeważały głosy o zbyt niskim tempie transformacji energetycznej, aby taki cel mógł zostać zrealizowany w tak krótkim czasie.

• Do 2030 r. nowe rozwiązania techniczne i warunki rynkowe pozwolą na zastosowanie pomp ciepła na większą skalę.

Większość uczestników warsztatu uznało tę tezę za wysoce prawdopodobną. Zwrócono uwagę na dokonujący się postęp technologiczny, który umożliwi wykorzystanie urządzeń z takim przeznaczeniem. Ponadto w systemie ciepłownictwa będzie do tego czasu coraz więcej zielonej energii współpracującej z pompami ciepła i magazynami energii.

• Do 2030 r. cena uprawnień do emisji CO2 będzie rosła liniowo do około 100 €/Mg CO2 w 2030 r.

W dyskusji między uczestnikami warsztatu przeważyły argumenty opowiadające się przeciwko postawionej tezie. Podkreślono, że spadająca liczba darmowych uprawnień do emisji CO2 przyczyni się raczej do skokowego wzrostu ceny. Jej pułap prawdopodobnie znacznie przekroczy 100 €/Mg CO2. Argumenty te wzmocniono przekonaniem o prawdopodobnej spekulacji na rynku uprawnień do emisji, jak również o uwarunkowaniach politycznych wzmacniających wzrost ceny.

• Do 2030 r. zostaną opracowane opłacalne technologie pozwalające na pozyskiwanie biomasy torrefikowanej.

Większość ekspertów uznała, że nie można oprzeć się na tym założeniu. Jakkolwiek nie kwestionowano rozwoju technologii pozwalających na pozyskiwanie biomasy torrefikowanej, przeważał argument, że alternatywy wobec tego rozwiązania będą korzystniejsze ekonomicznie.

• Od 2030 r. wszystkie nowe budynki i infrastruktura będą budowane z myślą o integracji źródeł OZE.

Uczestnicy warsztatu zgodnie ocenili tę tezę jako wysoce prawdopodobną. Przede wszystkim podkreślono, że unijna dyrektywa EPBD wymusza integrację OZE w budownictwie. Ponadto istnieją już gotowe rozwiązania techniczne, które z czasem będą coraz tańsze. Łatwość wdrożenia przemawia zatem na rzecz tego założenia. Zauważono również, że jeśli firmy ciepłownicze będą dostarczały ciepło pozyskiwane z OZE, deweloperzy w łatwy sposób się do tego dostosują.

• Do 2030 r. zostanie korzystniej uregulowana kwestia sieci przesyłowych ciepłownictwa.

To założenie wzbudziło kontrowersje wśród uczestników warsztatu. Według tych z nich, którzy uznali je za mało prawdopodobne, nie ma woli politycznej, która umożliwiłaby wprowadzenie najbardziej pożądanych zmian. Część ekspertów uważa, że zmiany zostaną wprowadzone, ale ich efektem będą raczej utrudnienia dla przedsiębiorstw niż ułatwienia. Zwolennicy tezy argumentowali jednak, że transformacja energetyczna ma oprzeć się również o systemy ciepłownicze, a więc korzystne zmiany wspierające inwestycje dekarbonizacyjne w ciepłownictwie są konieczne. Zgoda co do obecnej, złej sytuacji przekonuje ich również, że wprowadzenie nowych rozwiązań przyczyni się do poprawy stanu rzeczy.

• Do 2050 r. uda się utrzymać konkurencyjną cenę ciepła systemowego

Uczestnicy warsztatu wyrazili się optymistycznie na temat tej tezy. W ich opinii na utrzymanie konkurencyjnej ceny ciepła systemowego wpłynie przede wszystkim rozbudowa infrastruktury. W przyszłości sieć będzie pełnić rolę intergratora możliwości korzystania z różnych paliw lub źródeł ciepła. Ciepłownictwo systemowe cały czas dąży do utrzymania przewagi konkurencyjnej.

• Do 2050 r. krajowa produkcja wodoru zapewni jego wysoką dostępność na rynku.

Większość ekspertów uznała tę tezę za wysoce niepewną. Argumentowano, że brakuje ekonomicznego uzasadnienia stosowania wodoru w ciepłownictwie. Wysokie byłyby koszty jego wykorzystania. Niezbędna byłaby również nadwyżka OZE, co jest mało prawdopodobne. Podkreślano, że konieczność korzystania z lokalnych zasobów każe eliminować przesył jako nieopłacalny. Z drugiej strony pojawiały się głosy mówiące o przydatności wodoru w największych sektorach gospodarki. Głosy te stanowiły jednak mniejszość.

Portal internetowy „Transformacja 2050”, który właśnie odwiedzasz, to kontynuacja projektu foresightowego Energia 2050. Pragniemy, aby portal, podobnie jak projekt „Energia 2050”, był źródłem wartościowej, eksperckiej, nietuzinkowej wiedzy na tematy związane z przyszłością rynku energii, transformacją energetyczną i pokrewnymi tematami. „Transformacja 2050” jest otwartą trybuną rozmowy o przyszłości energetyki w polskich miastach, animowanej przez Veolię Energia Polska oraz specjalistów w zakresie foresightu strategicznego z firmy 4CF. Zapraszamy do kontaktu i współtworzenia tego portalu ekspertów i interesariuszy rynku energii.

Jeśli zainteresował Cię powyższy artykuł, to z pewnością chętnie zobaczysz i przeczytasz także: