Pod tą nazwą kryje się wypracowany na zlecenie Komisji Europejskiej przez techniczną grupę ekspertów (TEG) w latach 2018-2019 zestaw systemowych narzędzi umożliwiających jednoznaczne zaklasyfikowanie przedsięwzięć licznych podmiotów gospodarczych do zbioru działań odpowiedzialnie i rzeczywiście sprzyjających transformacji ku zeroemisyjnej gospodarce. Tym samym rozporządzenie wyznacza te działalności, które wpisują się w strategię Europejskiego Zielonego Ładu.

Taksonomia ma zatem pomóc inwestorom, przedsiębiorcom, emitentom oraz promotorom “zielonych projektów” w przemierzaniu zawiłej drogi ku niskowęglowej, odpornej i zasobowo efektywnej gospodarce.

Sześć celów środowiskowych taksonomii:

1. Łagodzenie zmian klimatu
2. Dostosowanie do zmian klimatu
3. Zrównoważone użytkowanie i ochrona zasobów wodnych i morskich
4. Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym
5. Zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola
6. Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i ekosystemów

Działalność gospodarcza musi spełniać cztery wymagania, aby się zakwalifikować:

1. Zapewniać znaczący wkład do co najmniej jednego z sześciu powyższych celów środowiskowych;
2. Wykazywać „brak znaczącej szkody” dla innych celów środowiskowych;
3. Zgodność z kryteriami technicznymi;
4. Zgodność z minimalnymi gwarancjami dotyczącymi zabezpieczenia społecznego i zarządzania.

Gdy w 2015 roku podpisywane były Porozumienia Paryskie nadzieja na uniknięcie katastrofy klimatycznej na nowo rozgorzała w sercach klimatologów, ekologów i zielonych aktywistów. Niestety pragmatyzm rzeczywistości szybko zweryfikował wygórowane oczekiwania: światowy poziom emisji gazów cieplarnianych co roku osiągał rekordowe poziomy i mimo chwilowego wypłaszczenia w 2019 roku stało się jasnym, że Porozumienie Paryskie jest niewystarczające. Bez radykalnego obniżenia poziomu emisji gazów cieplarnianych – przynajmniej o 50% do 2030 roku – szanse na zatrzymanie wzrostu średniej globalnej rocznej temperatury przed krytycznymi 1,5 ℃ spadły praktycznie do zera. 

Przestawienie gospodarki na zero-emisyjne tory stało się więc bezzwłoczną koniecznością. Wciąż bez odpowiedzi pozostawało jednak pytanie o źródła jego finansowania. Zgodnie z szacunkami OECD realizacja stawianych przez Porozumienie Paryskie celów w 2030 roku pochłaniałaby corocznie kwotę 6,35 bililona euro w skali całego świata. Oczywistym stał się fakt, że sektor publiczny nie będzie w stanie sfinansować transformacji z własnych źródeł; zatrzymanie nadciągającego kryzysu klimatycznego będzie wymagać także mobilizacji kapitału prywatnego i instytucjonalnego.

Nie ulega wątpliwości, że dobro Ziemi – naszego wspólnego domu – powinno leżeć na sercu każdemu jej mieszkańcowi. Niestety jednoznaczne stwierdzenie, że dane działanie jest nie tylko neutralne, ale wręcz korzystne dla planety jest zadaniem niezwykle trudnym, nawet dla dużych przedsiębiorstw. Głównym celem Taksonomii jest więc przekazanie podmiotom działalności gospodarczej zbioru narzędzi-kryteriów, swego rodzaju “wzorca z Sévres”, miernika, który pozwoli jasno określić jakie działania wpisują się w paradygmat transformacji do gospodarki zero-emisyjnej, a które nie.

Regulacjami wynikającymi z Taksonomii objęte zostaną trzy główne grupy podmiotów działających na terenie Unii Europejskiej. Po pierwsze, uczestnicy rynków finansowych, po drugie przedsiębiorstwa już zobowiązane do przedstawiania informacji niefinansowych w ramach wymogu dyrektywy NFRD. Po trzecie, wszystkie Państwa Członkowskie oraz organy UE; niewykluczone jest jednak rozszerzenie zakresu działania Regulacji o kolejne podmioty. Wychodząc do takiego grona odbiorców KE ma nadzieję stworzyć podwaliny systemu finansowego wspierającego inwestycje zbliżające Unię Europejską do osiągnięcia celów strategii Zielonego Ładu.

Kluczem do zrozumienia Taksonomii jest sześć celów środowiskowych, których osiągnięcie – według twórców regulacji – stanowić będzie o zrealizowaniu postulatu przejścia do niskowęglowej, odpornej i zasobowo efektywnej gospodarki. Te cele to:

• Spowolnienie zmian klimatycznych
• Adaptacja do już zaistniałych zmian klimatu jak i tych, które są już niemożliwe do zatrzymania
• Ochrona oraz zrównoważona gospodarka zasobami wodnymi
• Przejście do gospodarki w obiegu zamkniętym
• Nadzór i prewencja nad zanieczyszczeniami środowiska
• Ochrona i odtworzenia ekosystemów oraz dążenie do wysokiej bioróżnorodności

Obecnie trwają prace nad przygotowaniem szczegółowych kryteriów, dzięki którym precyzyjnie będzie można określać wpływ danego działania na realizację każdego z ww. celów. Do końca 2020 roku mają zostać przedstawione kryteria dotyczące spowolnienia i adaptacji do zmian klimatycznych – pierwszych dwóch celów środowiskowych. Na ich wdrożenie planowany jest kolejny rok – do końca 2021. Prace nad opisem i wdrożeniem kryteriów dla pozostałych czterech celów planowane są na lata 2021-2022.

Posługując się szczegółowymi kryteriami w sposób przejrzysty można będzie określić wpływ każdego działania, które zbliżają osiągnięcie celów zakładanych w Europejskim Zielonym Ładzie. Jednak aby działanie zostało uznane za korzystne w kontekście transformacji musi ono spełniać, zgodnie z Rozporządzeniem, wszystkie następujące warunki: 

• W znaczącym stopniu przyczyniać się do realizacji jednego z sześciu celów środowiskowych
• Nie przeszkadzać w znaczącym stopniu w realizacji pozostałych pięciu celów
• Spełniać minimalne wymogi bezpieczeństwa opisane m.in. w OECD Guidelines on Multinational Enterprises i UN Guiding Principles on Business and Human Rights

Wspólne, jednoznaczne kryteria oceny działań ekonomicznych pod kątem wspierania transformacji ku niskowęglowej gospodarce tworzą podstawową ramę, na której może zostać zbudowany nowy paradygmat zielonej gospodarki. Instytucje finansowe będą w stanie w prosty sposób zweryfikować, czy finansowane przez nie podmioty dodatnio przyczyniają się do starań o czystą i ekologiczną Ziemię, czy też może zdają się jedynie takimi być. “Ekobony”, papiery wartościowe mające wspierać zieloną transformację będą miały oparcie w konkretnych, mierzalnych wytycznych.

Wartość zielonych instrumentów finansowych wpłynie na stopy zwrotu z zielonych inwestycji – takie przynajmniej założenie przyświeca Komisji Europejskiej i zdaje się, że jest ono słuszne – w realiach kapitalizmu najskuteczniejszą metodą sterowania zmianami jest tworzenie zachęt finansowych.

Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że zdefiniowane do 2022 roku kryteria z pewnością nie będą dane raz na zawsze. W końcu całe Rozporządzenie o Taksonomii adresuje zagadnienie przejścia do niskowęglowej gospodarki, nie zaś nią samą. Gdy stawiane przez KE cele zostaną osiągnięte nadejdzie moment na przygotowanie nowego sposobu kwalifikowania proekologicznych działań. Mający bardzo duży potencjał do zostania “paliwem czasu transformacji” gaz ziemny w perspektywie kolejnych 30 lat – roku 2080 – może z czasem stracić na atrakcyjności, ponieważ pojawią się atrakcyjniejsze alternatywy. 

Niepokój, który wywołuje wśród niektórych uczestników branży energetycznej niepewność co do zaliczenia komercjalizowanych przez nie technologii do określonych działów taksonomii, jest zrozumiały, ponieważ rzecz dotyczy zmian w modelach biznesowych. Jednak już od wprowadzenia obowiązku raportowania niefinansowego, a więc od wdrożenia do polskiego prawa dyrektywy unijnej 2014/95/EU, proces podnoszenia wymagań wobec sektora energetycznego przez instytucje finansujące rozwój, takie jak fundusze inwestycyjne i banki, stopniowo postępował. 

Rozporządzenie o taksonomii wpisuje się więc w dłuższy trend, który motywuje przedsiębiorstwa energetyczne do transformacji oraz do analizowania ścieżki dochodzenia do “czystej” działalności. Droga ku celom klimatycznym rozłożona jest na dekady. Jak zauważa Józef Węgrecki, członek zarządu ds. operacyjnych PKN Orlen: “Ważnym jest fakt, że gaz ziemny może być w świetle rozporządzenia o taksonomii zaliczany do technologii przejściowych, pomagających w dążeniu do neutralności klimatycznej przy zachowaniu zasady, że nie będą one szkodzić. Mamy nadzieję, że przez wprowadzenie taksonomii zarówno Polska, jak i Orlen będzie miała lepszy dostęp do możliwości pozyskania funduszy na te ambitne cele”.

To, jednak, jak ta przyszłość będzie wyglądać, nie jest jeszcze przesądzone. Poprosiliśmy ekspertów sektora nauki i przedsiębiorstw energetycznych o wskazanie innowacyjnych rozwiązań z szeroko rozumianego mierzenia wpływu środowiskowego przedsiębiorstw oraz sposobów wykorzystania tych pomiarów do tworzenia zachęt finansowych do transformacji ku niskowęglowej energetyce, mogących pojawić się do 2050 roku. Opis dziewięciu zaproponowanych rozwiązań przedstawiamy poniżej.

Macierz 4CF to narzędzie analizy strategicznej, pozwalające na ocenę atrakcyjności przyszłych rozwiązań produktowych pod kątem ich relatywnej przewagi rynkowej (RA – Relative Advantage) oraz minimalnego oczekiwanego czasu, w którym osiągną dojrzałość rynkową (ETM – Earliest Time to Mainstream). Relatywna przewaga rozwiązań określana jest na osi pionowej macierzy, zaś mierzony w latach czas do osiągnięcia dojrzałości na osi poziomej. 

Typowy rozkład rozwiązań w macierzy 4CF przebiega wokół linii rosnącej, co oddaje prawidłowość, że oczekiwany czas upowszechnienia rozwiązań rośnie wraz z ich relatywną przewagą rynkową. Z pomocą macierzy udaje się jednak często zidentyfikować także takie rozwiązania, które lokują się znacznie powyżej lub poniżej tej linii. Te pierwsze, zaliczane do szkwałów i pirackich skarbów stanowią atrakcyjny przedmiot inwestowania, ponieważ mogą przynieść duży zwrot we względnie krótkim czasie. W przypadku tych drugich, określanych mianem raf koralowych i syren, należy zachować szczególną ostrożność, gdyż zainwestowane środki mogą nigdy się nie zwrócić.  

W celu zastosowania macierzy 4CF do analizy przyszłości inteligentnych sieci energetycznych w Polsce, poprosiliśmy ekspertów o ocenę, kiedy najwcześniej każde z wymienionych wcześniej rozwiązań może upowszechnić się na rynku polskim (od 0 do 30 lat), a także o to, jaką przewagę rynkową dałoby ono dzisiaj posiadającym je interesariuszom (w skali od 0 do 10). Macierz 4CF znajdująca się poniżej zawiera zestawienie ocenionych przez ekspertów rozwiązań.

W swoich komentarzach eksperci często podkreślali, że dla większości z analizowanych rozwiązań nie istnieją dziś bariery technologiczne, a raczej, że ich wdrożenie wstrzymują czynniki polityczne bądź biznesowe. Możliwie najpełniejsza wiedza na temat efektów podejmowanych przez podmiot działań jest niezbędną podstawą do wyciągania wniosków na przyszłość; punktem odniesienia do planowania nowych przedsięwzięć i dążenia do osiągnięcia perfekcji – zgodnie z japońską filozofią kaizen. Wskazuje na to członek zarządu ds. operacyjnych PKN Orlen SA, Józef Węgrecki, który w wypowiedzi dla naszego portalu Transformacja 2050.pl podkreśla potencjał wywołania upgrade’u technologicznego, leżący we wdrożeniu rozporządzenia o taksonomii.

Portal internetowy „Transformacja 2050”, który właśnie odwiedzasz, to kontynuacja projektu foresightowego Energia 2050. Pragniemy, aby portal, podobnie jak projekt „Energia 2050”, był źródłem wartościowej, eksperckiej, nietuzinkowej wiedzy na tematy związane z przyszłością rynku energii, transformacją energetyczną i pokrewnymi tematami. „Transformacja 2050” jest otwartą trybuną rozmowy o przyszłości energetyki w polskich miastach, animowanej przez Veolię Energia Polska oraz specjalistów w zakresie foresightu strategicznego z firmy 4CF. Zapraszamy do kontaktu i współtworzenia tego portalu ekspertów i interesariuszy rynku energii.

Jeśli zainteresował Cię powyższy artykuł, to z pewnością chętnie zobaczysz i przeczytasz także: